De opstand van Warschau was een gewapende opstand in 1944 uitgevoerd door het Poolse verzet. Het doel was om Warschau van de Duitsers te bevrijden op het cruciale moment dat het Sovjetleger Warschau naderde. Het begon op 1 augustus om 17.00 en duurde 63 dagen. Deze militaire operatie met een politieke tint was helaas mislukt. De bewoners van Warschau vinden het belangrijk om deze gebeurtenis te herdenken. Daarom houden ze elk jaar op 1 augustus om 17.00 één minuut stilte. De hele stad staat dan stil: voetgangers, auto’s, trams, bussen en fietsers. In de avond houden de bewoners van Warschau een concert. Over dit concert en wat het voor de stad betekent, lees je hieronder.
Korte geschiedenis van de opstand
Op 1 augustus 1944, om 17:00 uur brak de opstand van Warschau uit. Het Poolse verzet nam op tegen de Duitse troepen die de hoofdstad van Polen bezetten. De opstand maakte deel uit van de ‘Storm’ georganiseerd door het Thuisleger. Op 1 augustus namen ongeveer 30.000 soldaten van het Thuisleger deel aan het gevecht. De kansen voor een succesvolle militaire actie waren niet hoog, of bijna nihil omdat slechts 10% van de soldaten wapens had. De opstandelingen moesten tegen een volledig bewapende garnizoen van 20.000 mensen opnemen. De Duitsers konden ook rekenen op de steun van van buitenaf, zoals artillerie en luchtvaart.
De burgers sloten zich spontaan aan bij de opstandelingen en hielpen, bijvoorbeeld bij het bouwen van de barricades. Naast de troepen van het Thuisleger namen ook de soldaten van de NSZ (Narodowe Siły Zbrojne – Nationale Strijdkrachten) en het communistische volksleger (AL – Armia Ludowa) deel aan de opstand in Warschau. Helaas, vanwege het kleine aantal bewapende soldaten, weinig hulp van de geallieerden en van Sovjet-troepen die aan de rechteroever van de Vistula stonden te wachten, eindigde de opstand op 2 oktober 1944. Het duurde 63 dagen.
Gedurende meer dan twee maanden sneuvelden bijna 16.000 soldaten. Verliezen onder de burgers variëren (per bron) tussen 150.000 tot 200.000. Tijdens de gevechten werd 25% van de linkeroever van Warschau vernietigd. In de periode na de opstand, als gevolg van de systematische en geplande verwoesting van de stad door de Duitsers, werd meer dan 30% van de linkeroever van de hoofdstad vernietigd. De totale verwoesting van Warschau tijdens de Tweede Wereldoorlog bedroeg ongeveer 65%, waarvan de linkeroever zelfs meer dan 80%.
Gemoedstoestand tijdens de opstand
De langdurige opstand was een zware beproeving voor de honderdduizenden inwoners van Warschau. De opstand in Warschau was werkelijk een hel op aarde. De ongekende brutaliteit van de Duitsers en Oekraïners (in dienst bij het Duitse leger), het cynisme van de Russen, de hulpeloosheid van de geallieerden droegen bij de negatieve gevoelens van de inwoners bij. Warschau betaalde voor zijn dapperheid met levens van zijn inwoners. De meerderheid van de bewoners in Warschau hoorde niet bij het verzet en wilde alleen maar de bevrijding zien. Door de opstand werden ze plotseling en onverwacht meegesleurd in de draaikolk van gebeurtenissen, waardoor de dood en het lijden gedurende 63 dagen volgden.
Hart onder de riem steken… het ontstaan van de anti-Duitse liedjes
In moeilijke tijden kan het zingen een manier zijn om je geest op te vrolijken en te verwarm, om de beproeving te kunnen doorstaan. En dat is precies wat in deze nare omstandigheden gebeurde: er werden prachtige patriottische liedjes geschreven en gezongen. Dit was de manier om hart onder de riem te steken bij zowel de opstandelingen als bij de burgers. Dat waren soms grappige liedjes en soms liedjes met een enorme emotionele lading. De teksten, vaak ongecompliceerd, eenvoudig en aantrekkelijk voor de ontvanger, bevatten de waarheid over eer, strijd, broederschap, liefde en God. Vanwege de oorlog werden ze anoniem geschreven en verspreid. En zo ontstonden de anti-Duitse liedjes, in andere woorden de verboden liedjes.
Het concert ‘De verboden liedjes’
Sinds 2006 vindt een concert in Warschau plaats, elk jaar op 1 augustus. Dit is wanneer de bewoners van Warschau de oorlogshelden eren. Dat doen ze door middel van het zingen van de verboden oorlogsliedjes. Het concert heet ‘De bewoners van Warschau zingen de (niet) verboden liedjes’. Het woordje ‘niet’ staat tussen de haakjes omdat de liedjes eigenlijk niet meer verboden zijn. Deze liedjes roepen veel emoties op. Ze zetten de burgers van Warschau aan tot reflectie op de geschiedenis van de stad en van Polen.
Het idee om deze liedjes te zingen komt uit de film van 1947, met de titel ‘Verboden liedjes’. In deze film vertelt een Poolse muzikant een verhaal over de anti-nazi-verzetsbeweging en zijn activiteit in het verzet tijdens de oorlog. In het onderstaande youtube filmpje wordt het liedje ‘Mijn Warschau’ gezongen:
Hieronder vind je de Poolse tekst van het liedje en de vertaling:
Warszawo ma, o Warszawo ma Wciąż płaczę gdy ciebie zobaczę, Warszawo, Warszawo ma! Tam w getcie głód, i nędza, i chłód, I gorsza od głodu, od chłodu, Tęsknota, Warszawo ma! Przez mur przekradam się I biegnę tu jak zgoniony pies! Choć tropi mnie pan władza, Żandarm, Gestapo i SS. Warszawo ma! patrz w oku mym łza, Bo nie wiem, czy jeszcze zobaczę Cię jutro Warszawo ma! Przez mur przekradam się I biegnę tu jak zgoniony pies! Choć tropi mnie pan władza, Żandarm, Gestapo i SS. Warszawo ma!, patrz w oku mym łza, Bo nie wiem, czy jeszcze zobaczę Cię jutro Warszawo ma! Mijn Warschau, oh mijn Warschau Ik huil nog steeds als ik je zie Mijn Warschau, Warschau! Daar in het getto honger en ellende en kou, En erger dan de honger en de kou, Is het heimwee, mijn Warschau! Ik klim over de muur En ik ren hier als een vermoeide hond! Hoewel ik word gevolgd, Door gendarme, Gestapo en SS. Mijn Warschau! Kijk een traan in mijn ogen, Omdat ik niet weet of ik je morgen Nog eens zal zien, mijn Warschau! Ik klim over de muur En ik ren hier als een vermoeide hond! Hoewel ik word gevolgd, Door gendarme, Gestapo en SS. Mijn Warschau! Kijk een traan in mijn ogen, Omdat ik niet weet of ik je morgen Nog eens zal zien, mijn Warschau!
En hetzelfde liedje in een moderne uitvoering:
Niet alle liedjes zijn emotioneel geladen. Sommige zijn zelfs als een grap bedoeld. Om uit de wreedheid van de wereld te ontsnappen kun je het beste een liedje zingen, dat geschreven is met een groteske humor. D.m.v. bespottelijke en malle grappen kun je het Duitse zelfvertrouwen en superioriteitsgevoel in twijfel brengen. En hoe meer er onderdrukking en angst heerst, hoe krachtiger de satire moet zijn.
Het concert wordt ook op de nationale TV uitgezonden. Dus niet alleen de bewoners van Warschau zingen mee maar heel Polen. In 2019 kwamen er ongeveer 100.000 mensen naar het Piłsudskiplein in Warschau en ongeveer 3 mln Polen zat die avond achter de buis. Voor het concert begint, worden er op het plein boekjes met tekst uitgedeeld.
En wat ik zo prachtig vind, is dat jonge mensen ook mee doen.
Ben je in Warschau op 1 augustus? Je bent welkom om mee te doen en dit gevoel van saamhorigheid in de hoofdstad van Polen te ervaren.
P.S. De hele TV uitzending uit 2019 kun je hier vinden. Ik was er ook bij!
