In dit blog ga een uitgebreide historische onderbouwing uiteenzetten waarom Gdańsk als een Poolse stad kan en moet worden beschouwd, met de nadruk op de diepgewortelde en langdurige banden met de Poolse staat.

De historische tijdlijn in een notendop:

De tijdlijn hieronder laat een duidelijk patroon zien: De diepste en meest vormende periode voor de identiteit van Gdańsk als grote Europese stad viel samen met zijn periode van autonomie binnen de Poolse staat (middeleeuwse wortels en 327 jaar Koninklijk Pruisen). De periodes van Duitse heerschappij (1308-1466 en 1793-1919) waren vaak het gevolg van geweld of deling, en werden door de meerderheid van de Poolse bevolking historisch gezien als bezetting beschouwd. Sinds 1945 is de stad ononderbroken en onbetwist Pools.

Middeleeuwen

997: Eerste gedocumenteerde vermelding van “Gyddanyzc” in het verslag van de missie van de heilige Adalbert, uitgezonden door de Poolse hertog Bolesław de Dappere. Dit markeert de stad binnen de invloedssfeer van de vroege Piasten-staat.

10e-13e eeuw: Gdańsk Pommeren maakt deel uit van het koninkrijk der Piasten. Het gebied heeft periodes van autonomie maar blijft onder Poolse suzereiniteit.

1308: De Duitse Orde verovert de stad met geweld tijdens de Slacht van Gdańsk, wat een einde maakt aan de directe Poolse heerschappij. Deze daad wordt in Polen nog steeds als een vroeg voorbeeld van agressie gezien.

1361: De stad wordt lid van de Hanzeverbond en groeit uit tot een belangrijk handelscentrum.

1454-1466: Dertienjarige Oorlog tussen Polen en de Duitse Orde. De burgers van Gdańsk/Pruisen rebelleren tegen de Orde en vragen om integratie in het Poolse koninkrijk.

1466: Tweede Vrede van Thorn (Toruń). Gdaansk wordt, samen met het omliggende gebied, formeel heropgenomen in het Koninkrijk Polen als deel van de nieuwe autonome provincie Koninklijk Pruisen.

1466-1793: Gdańsk is de rijkste en grootste stad van Polen, de hoofdstad van Koninklijk Pruisen. Het geniet brede autonomie onder de Poolse kroon en domineert de graanhandel op de Oostzee. Dit is de periode van grootste welvaart en culturele bloei (Renaissance, Nederlandse invloeden).

1569: Unie van Lublin – het Pools-Litouwse Gemenebest wordt gevormd. Gdaansk blijft een cruciale economische pijler.

BEZETTING EN DELING (18e – 20e eeuw)

1793: Tweede Poolse Deling. Het Koninkrijk Pruisen annexeert Gdańsk bij geweld. Einde van de 327-jarige periode van autonomie binnen Polen.

1807-1814: Tijdens de Napoleontische oorlogen wordt Gdaansk een “Vrije Stad” onder Franse invloed, maar valt daarna weer onder Pruisisch bestuur.

1871: Gdansk wordt deel van het verenigde Duitse Keizerrijk als de provinciale stad Danzig

INTERBELLUM EN WO II (20e eeuw)

1919-1939: Na WO I wordt de stad door het Verdrag van Versailles tot Vrije Stad Danzig gemaakt onder toezicht van de Volkenbond, buiten het Duitse Rijk maar ook niet bij Polen. Polen heeft speciale rechten in de haven.

1 september 1939: Duitse oorlogsschip de Schleswig-Holstein opent het vuur op het Poolse depot op Westerplatte, het officiële begin van de Tweede Wereldoorlog. Nazi-Duitsland annexeert de stad onmiddellijk.

MODERN POLEN (sinds 1945)

1945: Aan het einde van WO II wordt de stad, zwaar verwoest, bevrijd door het Rode Leger. Op basis van de Conferentie van Potsdam wordt de stad onder Pools bestuur geplaatst.

1945-1948: Volledige demografische omwenteling: de Duitse bevolking vlucht of wordt verdreven; de stad wordt herbevolkt door Polen (vaak uit de door de Sovjet Unie geannexeerde oostelijke gebieden van Polen).

1980: Oprichting van de vakbond Solidariteit (Solidarność) in de Lenin-scheepswerf van Gdańsk onder leiding van Lech Wałęsa, wat cruciaal is voor de val van het communisme in Europa.

Heden: Gdańsk is een belangrijk economisch, cultureel en historisch centrum van Polen en een symbool van zijn soevereiniteit en Europese integratie.

Gdańsk als hoofdstad van Koninklijk Pruisen

Dit is de meest cruciale periode die de Poolse identiteit van de stad definieert. Echter is het belangrijk om de twee verschillende entiteiten te definiëren: “Koninklijk Pruisen” (Pools: Prusy Królewskie) en het “Koninkrijk Pruisen” (Duits: Königreich Preußen).

Koninklijk Pruisen (1466-1793)was een autonome provincie binnen het Koninkrijk Polen (en later het Pools-Litouwse Gemenebest). Het is ontstaan door de Tweede Vrede van Thorn (1466), waarmee een einde kwam aan de Dertienjarige Oorlog tussen Polen en de Duitse Orde. Het erkende de Poolse koning als soeverein, maar had zijn eigen parlement, munteenheid, wetten en een hoge mate van zelfbestuur. Het was loyaal aan de Poolse Kroon.

De hoofdstad van deze provincie Gdańsk was de belangrijkste en rijkste stad van deze provincie, de economische motor van het hele Gemenebest. Voor meer dan 300 jaar was Gdańsk ontegenzeggelijk een Poolse stad binnen een Poolse staatsstructuur.

Gdańsk was de belangrijkste haven van Polen, waardoor 80-90% van de Poolse export (graan, hout) naar Europa liep, onder andere naar Amsterdam. De welvaart van het Pools-Litouwse Gemenebest was in hoge mate afhankelijk van Gdańsk. Cultureel floreerde de stad, en de invloed van de Poolse adel, kunst en architectuur was enorm zichtbaar.

Conclusie: Gdańsk – Een stad met een Poolse ziel

Gdańsk is Pools, niet ondanks, maar dankzij zijn meervoudige geschiedenis. Zijn kosmopolitische, Hanzestad-karakter en zijn welvaart konden alleen floreren binnen de stabiele politieke en economische ruimte die het Koninkrijk Polen en later het Pools-Litouwse Gemenebest boden. Gedurende meer dan drie eeuwen was de stad een autonome pijler van de Poolse staat, niet als onderdaan, maar als partner. De Poolse koningen garandeerden haar privileges, en in ruil daarvoor was Gdańsk de levensader van het Gemenebest, waardoor het graan en de rijkdom van Polen naar de wereld stroomden. Deze symbiotische relatie vormde de gouden eeuw van Gdańsk en definieerde zijn politieke loyaliteit.

Toen deze band werd verbroken – eerst door de gewelddadige verovering door de Duitse Orde en later door de annexatie tijdens de Poolse Delingen – verloor de stad haar natuurlijke politieke anker. Periodes van Duitse heerschappij worden in het Poolse collectieve geheugen daarom niet gezien als een “terugkeer” naar een normale staat, maar als tijden van vreemde bezetting en het onderbreken van een natuurlijke verbintenis.

In de 20e eeuw werd Gdańsk het symbool van het Poolse verzet tegen die overheersing. Het was hier dat de eerste schoten van de Tweede Wereldoorlog vielen en hier ontstond de vakbond Solidariteit, die de onafhankelijke Poolse geest belichaamde en een einde maakte aan het communistische tijdperk.

Sinds 1945 is Gdaansk onlosmakelijk verbonden met de Poolse staat, cultuur en bevolking. De huidige inwoners zijn de erfgenamen van een lange lijn van Polen die de stad hebben opgebouwd, verdedigd en ervoor hebben gestreden. De stad is geen betwist gebied meer, maar een levend bewijs van Poolse veerkracht en Europese verzoening.

Kortom, Gdańsk is Pools omdat zijn lot eeuwenlang bewust is verweven geweest met dat van Polen, omdat de bron van zijn historische betekenis en rijkdom uit die verbintenis voortkwam, en omdat het vandaag de dag onbetwistbaar het hart, het verhaal en de toekomst van Polen deelt. Zijn geschiedenis is multi-etnisch, maar zijn politieke ziel en soevereine bestemming zijn onmiskenbaar Pools.